Prostor današnje Vojvodine do prve polovine 20. veka (negde do Drugog svetskog rata) karakterisala su velika poljoprivredna imanja koja su bila u vlasništvu plemićkih porodica. Digitalizacija je prepoznata kao metod za poboljšanje pristupačnosti i aktivniju upotrebu znanja o nasleđu ovih veleposedničkih imanja. Tema projekta je jedno specifično imanje, najveći posed u Banatu na prekretnici 19. i 20. veka, koji se pružao između Žombolja (Rumunija) i Banatskog Dvora.
U percepciji poimanja istorije kao stalne i dinamične promene određenog prostora porodica Čekonjić u periodu 1790–1918 godine odigrala je izuzetnu ulogu u promeni banatskog privrednog, kulturnog, ruralnog i etničkog mozaika na prostoru od Žombolja u današnjoj Rumuniji do Banatskog Dvora ,na kojem se u pomenutom periodu prostiralo imanje površine od blizu 40. 000 k. j. Istorija ovog veleposeda je ključ za razumevanje kulturne i privredne istorije tog dela Banata i za razumevanje funkcionisanja velikih poseda na južnim rubovima Habsburške monarhije i njihovog prelaska tokom druge polovine 19. veka na kapitalistički način proizvodnje.
U uslovima dubokih promena koje je doneo Prvi svetski rat (1914–1918) na evropskom kontinentu Čekonjićev veleposed bio je ključni objekat agrarne reforme i kolonizacije koju je preduzela i organizovala Kraljevina SHS( Jugoslavija) na prostoru jugoslovenskog Banata što je dovelo do dubokih privrednih, kulturnih i etničkih promena na tom prostoru.
Veleposed Čekonjića , kroz istoriju svog nastanka, razvitka i opadanja (1790–1941) svedoči o dinamici promena kao glavnom činiocu banatske istorije i digitalan prikaz njegovog istorijskog nasleđa je moderan način da se istorija ,a pre svega privredna i kulturna istorija, i istorija svakodnevnog života, približe čoveku 21. veka.
Dr Milan Micić
Usled pandemije COVID-19 došlo je zaustavljanja turizma u klasičnom smislu. Turizam postepeno menja svoje oblike i tom smislu digitalizacija će imati krucijalnu ulogu u narednom periodu. Digitalizacija kulturnog nasleđa i pružanje digitalnog proizvoda ”virtuelnim” turistima biće od ključnog značaja.
Sa druge strane, digitalizacija je pravo rešenje i u slučajevima kada je nasleđe nestalo ili nestaje, da se ono na taj način oživi i dokumentuje. Upravo je to slučaj kod predlože teme, gde materijalno nasleđe nestaje, a isto tako i sećanje – nematerijalni aspekti.
Održivost projekta ogleda se u tome, što nudi rešenje za gore navedene probleme. Online platforma i virtuelno oživljavanje imanja Žombolj porodice Čekonjić će biti održivi rezultati projekta, koje će doprineti razvoju svesti o značaju nasleđa veleposeda, i njegovog potencijala u razvoju kulturnog turizma.
Sistematskim naseljavanjem opustošenih močvarnih delova Banata tokom 18. veka, habzburški carevi su generisali razvoj ove teritorije. Dostigavši vrhunac svog razvoja krajem 19. veka, Banat ostaje na istom nivou sve do početka Prvog svetskog rata.
Nosioci razvoja Banata bile su plemićke porodice, koje su, uglavnom zahvaljujući ratnim zaslugama, titule dobijale od carice Marije Terezije (Maria Theresia, 1740–1780). Kupujući velike teritorije zemlje na licitacijama krajem 18. veka, plemići su za relativno kratko vreme uspeli da pretvore močvarno područje u najplodnije tlo, u žitnicu Habzburške monarhije (Habsburgermonarchie).
Središte plemićkih imanja, koja su obuhvatala nekoliko sela i ogromno obaradivo zemljište, najčešće je bilo obeleženo dvorcem. Plemići su na imanjima provodili letnje mesece, dok su zimi uglavnom boravili u vlastitim reprezentativnim urbanim palatama u većim gradovima širom Monarhije.
Sticanjem bogatstva, plemićke porodice bile su u mogućnosti da pružaju pomoć stanovnicima svojih poseda, obezbeđujući im zemlju i radno mesto, odnosno stvarajući im elementarne uslove za život. Osim toga, plemići su imali značajnu ulogu u organizovanju svakodnevnog javnog života u naseljima imanja. Doniranjem izgradnje crkve, škole i opštinske kuće, najznačajnijih javnih objekata, znatno su uticali na razvoj naselja. Izgradnjom različitih građevina, ne samo da su podizali kvalitet života, već su pozitivno uticali i na promenu seoske slike.
Posle Prvog svetskog rata, sa prvom agrarnom reformom, plemići su izgubili velike delove svojih imanja, čime se polako smanjivao njihov značaj i uticaj. Po završetku Drugog svetskog rata dolazi do ukidanja plemićkih imanja i do nestanka ovog značajnog društvenog sloja sa banatskih prostora.
Jedno od najvećih imanja u Banatu bilo je imanje Žombolj (Zsombolya) porodice Čekonjić (Csekonics). Tokom više od 140 godina, dok je porodica upravljala imanjem, koje je bilo uzor čak i za mnoge zemlje Zapadne Evrope, izgrađen je vredan građevinski fond. Graditeljsko nasleđe porodice Čekonjić obuhvata veliki broj objekata različite tipologije, od kojih ni jedna građevina do danas ne predstavlja kulturno dobro. Od njihovih sredstava su sagrađeni dvorci, crkve, železničke stanice i objekti majura, koji se danas nalaze u veoma lošem stanju. Osim pojedinačnih objekata oni su osnivali čitava naselja, u kojima veliki broj seoskih kuća još uvek svedoči o vremenima kada je porodica Čekonjić živela i stvarala.
Čekonjići su već relativno rano prepoznali svoju sudbinu, jer 1924. godine grof Šandor ovako piše svom bratu, Ivanu: „Bilo je predivno letnje vreme na dan mrtvih kod dvorca Čito. Kripta je bila prepuna cveća, veoma je tužno gledati kako sve polako prolazi.“
Slava država, porodica i ljudi brzo i neprestano se menja i prolazi. Dok je porodica Čekonjić tokom 19. veka u celoj Habzburškoj monarhiji, a naročito u Torontalskoj županiji predstavljala jednu od najvećih sila, do sredine 20. veka je potpuno nestala sa naših teritorija. Za njihovo ime i o njihovom slavlju sad se veoma malo zna u Banatu, čak i u naseljima nekadašnjeg imanja Žombolj.
Vredno graditeljsko nasleđe koje je porodica iza sebe ostavila, propadalo je tokom 20. veka, jer nakon svetskih ratova, a naročito nakon 1945. godine, tadašnja vlast u Jugoslaviji, kao i u Rumuniji nije imala potrebu i interese da ga obnovi i da oživi uspomenu na porodicu Čekonjić. Ipak, nova saznanja o „pravoj“ istoriji nekadašnjih plemića ulivaju nadu o mogućnosti revitalizacije njihove materijalne i duhovne baštine.
Nakon Prvog svetskog rata porodica se preselila na teritoriju današnje Mađarske, ponevši sa sobom deo svoje pokretne imovine, zajedno sa porodičnim arhivom, koji je sudeći prema testamentu Endrea Čekonjića bio veoma značajan za porodicu. Po završetku Drugog svetskog rata aristokratija u Mađarskoj se našla u teškim okolnostima. Šandor Čekonjić je pronašao utočište kod svog nekadašnjeg radnika, koji je nakon deportacije grofa predao dokumente nadležnom arhivu i time spasao od zaborava istoriju i nasleđe porodice Čekonjić. Ova zbirka, koja se danas čuva u Mađarskom državnom arhivu Arhiv županije Fejer, predstavlja najkompleksniju zbirku o porodici Čekonjić. Osim što omogućava uvid u privatni život članova porodice, građa sadrži podatke o privrednom životu, funkcionisanju imanja i graditeljskom nasleđu nastalom u periodu od kraja 18. do početka 20. veka. Zahvaljujući ovim dokumentima i drugim materijalima u arhivima naznačenim u izvorima, danas je moguće stvoriti skoro potpunu sliku o nekadašnjem životu na imanju Žombolj i o njegovom izgledu. To predstvlja najvažniji preduslov za istraživanje, očuvanje i prezentovanje graditeljskog nasleđa.
Informisanje javnosti je prvi korak ka očuvanju nasleđa ove porodice, koje sadrži veliki fond različitih tipova objekata na jednom relativno malom prostoru. U budućnosti je neophodna adekvatna prenamena ovih objekata, koja bi omogućila kontinuitet i samoodrživost datih građevina. Na ovaj način bi današnji stanovnici naselja istorijskog imanja Žombolj postavili memento nekadašnjim gospodarima poseda.
Kontaktirajte nas
Digitalizacija nasleđa porodice Čekonjić
© 2024 Nasleđe porodice Csekonics | Sva prava zadržana
Pokrenuo
